26 Eylül Türk Dil Bayramı’nız kutlu olsun! Türkçe, gerçekten çok güzel aynı zamanda çok zengin bir dil. Tabii bazen hepimiz basit dil bilgisi hataları yapıyoruz. Kelimelerin yazımı, okunuşu ya da eklerin kullanılışı ile ilgili şüpheye düşüyoruz. Ben de bu kutlu güne bilgilerimizi tazeleyeceğimiz, hızlandırılmış “Türkçe 101” yazısının yakışacağını düşündüm ve çok sık yapılan basit dil bilgisi hataları derlemesi hazırladım.
En Sık Hata Yapılan Kelimeler
“Şarz dedi. Ay bayılacağım şimdi. Timur belki ceyran, kiprik, kirpit, şemşiye, veleybol, arabeks, diksmen ve hatta riks deseydin bundan yıllar sonra dudağımın sol kenarında hafif bir tebessüm belirebilirdi sen aklıma geldiğinde. Ama bu şarz olayını kabullenmem mümkün değil. Yahu şarz demek şarj demekten daha zor. Kim, neresinden çıkardı bu şarz lafını?
Tamamdır, çektim.”
Hangi kitaptan çektiğimi maalesef hatırlamadığım bu alıntı ile başlamak doğru olur diye düşündüm. Açıkçası ben de Türkçe’yi iyi kullananları daha havalı buluyorum. Öte yandan internet kullanımı artınca göz yakan hatalar yapmak ve görmek mümkün oldu. İyice kafa karışıklığına yol açmamak için, en sık hata yapılan kelimelerin sadece doğru versiyonlarını paylaşacağım.
Ayrı mı Birleşik mi?
Bir diğer konu kelimelerin ayrı mı birleşik mi yazıldığı ile ilgili. Benim gibi kelimelerin doğru yazılışlarını sürekli aratanlar ortaya çıksın. Bakınız TDK’ya göre hangi kelimeler birleşik hangi kelimeler ayrı…
Türkçe karşılığı olan kelimeler
Plaza türkçesi ile aranız nasıl bilemiyorum ama kullandığımız bazı yabancı kelimelerin çok hoş Türkçe karşılıkları var. Mesela otobüs yerine oturgaçlı götürgeç diyebiliriz. Şaka şaka duyduğumdan beri aklımdan çıkmıyor bu öneri sizleri de zehirledim.
- Dizayn: Tasarım
- Analiz: Çözümleme
- Part time: Yarı Zamanlı
- Empoze etmek: Dayatmak
- Start almak: Başlamak
- CV: Öz geçmiş
- Relax: Rahat
- E-mail: e-posta
- Spontane: Kendiliğinden
- Link: Bağlantı
- Entegre: Bütünleşme
- Mantalite: Anlayış
- Feedback: Geri bildirim
- Jenerasyon: Nesil
- Versiyon: Sürüm
- Ekstra: Fazladan
- Anons: Duyuru
- Online: Çevrim içi
- Check-in: Giriş işlemi
- Check-out: Çıkış işlemi
- Check-list: Denetim çizelgesi
- Check-point: Denetim noktası
- Data: Veri
- Demo: Tanıtım
- Distribütör: Dağıtıcı
- Kampüs : Yerleşke
- Sponsor: Destekçi
- Spesiyal: Özel
- Defans: Savunma
- Detay: Ayrıntı
- Pozisyon: Durum
- Lider: Önder
- Organize: Düzenleme
- Doküman: Belge
- Egzersiz: Alıştırma
- Format: Biçim
- Ambargo: Yaptırım
- Optimist: İyimser
- Röportaj: Söyleşi
- Mülakat: Görüşme
Anlam Karmaşası Yaratan Kullanımlar
- Mahsur: kuşatılmış
- Mahzur: sakınca, engel
- Mazur: mazereti olan
- Tahrip: Yıkma, kırıp dökme
- Tahriş: Tırmalanma, yakarak kaşındırma
- Öğretim: Bilgi verme işi
- Öğrenim: Bilgi, beceri ve alışkanlıkların elde edilmesi amacıyla yapılan çalışma
- Tabi: bağımlı
- Tabii: olağan, alışılmış, her zamanki gibi olan. Tabii ki ayrı:)
- Umarsız: Çaresiz, çıkar yolu olmayan
- Umursamaz: Aldırış etmeyen
- Direk: Ağaçtan veya demirden yapılan uzun ve kalın destek
- Direkt: Aracısız
Dil Bilgisi Hataları: Ek Kullanımı
Da/De Ayrımı
İtiraf ediyorum benim hala de/da eki ile mücadelem sürüyor. Çok geç öğrendim. Hala bazen yazarken cümleden çıkarıp içimden dahi anlamın var mı diye tekrar okurum. Aslında çok basit üç kuraldan oluşuyor. Buyrunuz…
- Bağlaç olan da/de ayrı yazılır. Cümleden çıkarınca anlam bozulmuyorsa bağlaçtır. (Duygu da bilmiyormuş.)
- Durum eki olan da/de birleşik yazılır. (Yolda karşılaştık.)
- Bağlaç olan da/de eki konuşurken te/ta olarak kullanılsa bile yazarken da/de olarak yazılır. (Gidip de dönmemek, dönüp de görmemek var.)
Ki Eki
- Sanki, oysaki, mademki, belki, halbuki, çünkü, meğerki hariç, bağlaç olan -ki ayrı yazılır.
- Bağlaç olan -ki ekini anlamak için kelimeye -ler/lar ekleyip okununca kelime anlamsız oluyorsa bağlaçtır. (Öyle bir an olur ki unutamazsın.)
- Aitlik eki olan ki birleşik yazılır. Aynı şekilde -ler,lar eklendiğinde anlamlı bir kelime ortaya çıkıyorsa aitliktir. (Benimki nerede?)
Diğer Dil Bilgisi Hataları
“Benimle evlenirmisin?
Evlenemem. Soru ekini ayrı yazmayan kim bilir bana neler yapar…”
- Soru ekleri “mi, mu, mü, misin, musun” daima ayrı yazılır.
- Yazı dilinde büyük harf yüksek ses/bağırma anlamına gelir.
- Ünlem işareti süs değildir. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma vb. duyguları anlatan, bir doğa sesini yansıtan kelime veya cümlelerin sonuna konulan noktalama işaretinin adıdır. Hunharca kullanmamak gerekir.
- Yan yana iki nokta diye bir şey yoktur. O ya tek noktadır ya da üç.
- Saat yazımında saat ve dakika ayırırken araya iki nokta üst üste konmaz. Tek nokta ile yazılır. (19.30)
- Özel isimlere getirilen çekim ekleri kesme işareti ile (Türkiye’de) ayrılır. Fakat kurum adlarına getirilen ekler (Türkiye Büyük Millet Meclisine, İstanbul Üniversitesi Dekanlığına) ayrılmaz.
- Ne ne bağlacı biçimce olumlu cümle yapısı ile kullanır, olumsuz anlam verir. (Ne kalemim ne silgim var.)
- Dünya sözcüğü gezegen anlamında kullanıldığı zaman büyük harf ile başlar.
- Çok haneli sayılar ayrı yazılır. (iki bin beş yüz otuz üç)
Kaynak Fotoğraf: Belinda Fewings
