Çocuk ve Ekran Bağımlılığı

Günümüzde, ekrana maruz kalmanın olumsuz etkileri ile sınandığımız bir gerçek. Evimizin baş köşesinde, avcumuzun içinde, gözümüzün önünde, sokakta, mağazada her yerde bir ekran. Araştırmalara göre; uzun süre ekrana maruz kalmak, insanın vücut sağlığını bozmasının yanı sıra, ruh sağlığını da olumsuz etkiliyor. Bir de buna, beyinleri yeni gelişmekte olan çocuklarımızın maruz kaldığını düşünelim. “Çocuk ve Ekran Bağımlılığı” başlığı altında, #evdekal’dığımız bu günlerde sizleri, çocuklarımızın ve biz yetişkinlerin ekran bağımlılığını sınamaya, bu bağımlılığı sınırlandırmaya davet ediyorum.

Ekranın bize zarar verebileceğine aile büyüklerimiz, yakınlarımız hatta bazen kendimiz bile inanmakta zorluk çekiyoruz. Fakat 0-3 yaş grubu için ekran, çok büyük tehlike arz ediyor. Çocukların sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimi üzerinde olumsuz etkilerinin yanında bilişsel gelişimi için doğru ve sınırlı kullanılmadığında çok büyük bir tehlike, ekran.

Maalesef çoğu zaman ebeveynler olarak bizler çocuğu susturabilmek, çocuğun sakin kalmasını sağlamak, gürültü yapmasını engellemek, hatta çocuğa yemek yedirmek için ve biraz olsun dinlenmek isteğimizden, ekranla çocukların beyin ve ruh gelişimini olumsuz yönde etkilemeyi göze alabiliyoruz.

• 

Çocuk ve Ekran Bağımlılığında- Ekranın Çocuklara Zararları Nelerdir? 

Biz çocuğu ekrana maruz bırakıyoruz ama o çocuğa bilmeden ne yaptığımızı farkında mıyız? Ekran çocuklardan neleri alır, onlardan ve bizlerden neleri çalar kısaca bakalım;

• Öncelikle ekran, çocuğun serbest oyun hakkını elinden alır, çocuğun oyun oynama isteğini ortadan kaldırır,
• Çocuğun hareket imkanını elinden alır,
• Ekran, varlığı ile çocuğun hayal gücünü elinden alır, 
• Çocuğun sosyalleşme imkanını elinden alır,
• Ekranda sunulan aşk, moda, sevgili, cinsellik ve alışveriş gibi kavramlar çocukların dünyasını olumsuz etkiler,
• Kimi film, çizgi film ve animasyonda sunulan bilinçaltı telkinler, subliminal mesajlar çocukların saf zihinlerine zararlı tohumları eker,
• Çocukta ekrana sabitlenme, dikkat süresinin kısalmasına, yoğunlaşmanın zayıflamasına neden olur,
• Ekran çocukta bilgiyi işleme yeteneklerini, erken okur-yazarlık becerilerinin oluşmasını önemli derecede olumsuz yönde etkiler,
• Çocukta toplumsal izolasyona, çevre ile kaynaşma ve iletişim yetersizliklerine yol açar,
• Ekran çocukta pasif, agresif, özgüvensiz, sosyal açıdan uyumsuz olma; obsesif, bağımlı ya da anti-sosyal özellikler taşıma; sık moral bozukluğu, anksiyete yaşama gibi olumsuz etkilere yol açar,
• Sanal oyunlar ise hiçbir zaman gerçek oyunun yerini tutamaz.

Ayrıca aşırı teknolojik cihaz kullanımı ile anksiyete, depresyon, sosyal izolasyon, düşük benlik saygısı, utangaçlık ve duygusal ve sosyal beceri yetersizlikleri arasında anlamlı bir ilişki olduğu yönünde kanıtlar mevcuttur.

Psikolojik açıdan sağlıklı çocuklar yetiştirebilmek için çocuklarımızın ekran ile olan ilişkisini kararlı bir şekilde düzenlemeye ihtiyacımız var. Ekranı ve ekranın zararlarını küçümsemek birçok çocuğun psikolojik olarak yaralanmasına neden olabilir. Çocuklarımızın ekrana değil insana ve yüz yüze kurulan insan ilişkilerine ihtiyacı vardır.

• 

Çocuk ve Ekran Bağımlılığı- Çocuklar İçin Doğru Ekran Kullanımı Nasıl Olmalıdır?

Evet, ekran çok zararlı ama çağımızın gereği olarak da kaçınılmaz. Peki çocuklarımızın ekran kullanım sürelerini ve onlar için seçeceğimiz programların kalitesini nasıl belirleyebiliriz?

Yapılan araştırmalar, doğru ve sınırlı ekran kullanımının 3 yaş üzerindeki çocuklar üzerinde faydalı olabileceğini belirtmiştir. Çocuğun yaşına ve gelişimine uygun, eğitim içerikli olan, gerçeğe uygun olmayan karakterlere ve konuşmalara yer vermeyen, şiddetten uzak, reklamlara yer vermeyen içerikleri seçmek çok önemli. Çocukların zihinsel algılarını en üst seviyede kullandığını ve ekranın olumlu olarak kullanılmasının çocuk için avantaja çevrilebileceğini biliyoruz. Yararlı olsun diye, tüm gün ekranın karşısına çocuğu sabitlemek tabii ki doğru değil. Peki çocuğa zarar vermeden, doğru ekran süresi kullanımı nasıl olmalı?

• 0-3 yaş:Olabildiğince ekrandan uzak tutulmalıdır. Ekran başında vakit geçirmemelidir. 
• 3-6 yaş: Günlük toplam süre 20-30 dakikayı geçmemelidir. 
• 6-9 yaş:Günlük toplam süre 40-50 dakikayı geçmemelidir. 
• 9-12 yaş: Günlük toplam süre 60-70 dakikayı geçmemelidir. 
• 12 yaş üzeri: Günlük toplam süre 120 dakikayı geçmemelidir.

Ekran sürelerine tablet, telefon, bilgisayar, televizyon ve tetris gibi ekran karşısında sabitlenerek oynanan oyunlar dahildir. Ekrana maruz kalan çocuklar için, belirtilen günlük saat aralıklarına dikkat edilmesi çok önemlidir. 

• 

Çocukları ekrandan tamamen ayırmak gibi bir seçeneğimiz olmasa da en azından onların neleri izlediğini ve hangi oyunları oynadığını kontrol edebiliriz. Onlar için uygun olan oyun ve videolara çocukları yönlendirmek ve zararlı içeriklerden onları uzaklaştırmak bizlerin en büyük görevidir.

Çocuk ve Ekran Bağımlılığı Çözüm Önerisi

Kızımla yaşadığım bir ekran problemimiz vardı. Çalışan bir anneyseniz, çocuğunuzu her an kontrol etmeniz mümkün olamıyor ve ekran konusunda çocuğa bakan kişinin insafına kalıyorsunuz denilebilir. Kızım, benim yanında olamadığım zamanlarında yemek yerken, uyumadan önce, ev işleri yapılırken sakin kalması için vb daha bir çok durumda ekranın karşısında sakinleşmesi için bırakılıyordu. Bu durum özellikle benim için bu büyük bir probleme dönüşmeye başlamıştı. Çünkü yemek saatlerimize oyunlar ve videolar eşlik ediyordu. Bu problemi aşmak için çok savaş vermem gerekti ama değdiğini söyleyebilirim.

• Öncelikle onu ekran karşısında asla yalnız bırakmadım. İzlediği videolarda neler olduğunu sorup, dikkatini tamamen ekrana vermesini engelledim.
• Sonrasında ise zaman bildirimi yaptım. Yani “son 5 dakika!”, “son 2 dakika!” ” 2 dakika kısa bir süre!” vb. Dakikalar sona erdiğinde ekrandan uzaklaşması zor olsa da, sizin kati tavrınız çocuğunuza “artık bitti.” mesajını verecektir ve konu kapanacaktır. Tabii ki de bu yavaş yavaş dokunan bir halı. Şipşak bir şeylerin olmasını bekleyip, 3. gün yolunuzdan geri dönmeyiniz. Sebat ediniz. Zaman alıyor.
• Kızım, kendi izlemek istediklerini seçmek istiyordu. Onun için eğitici uygulamalar indirip, çoğu zaman interneti kapattım. Böylece bir yapbozu, bir tetrisi, bir bulmacayı sanalda oynamayı öğrendikçe, talepleri videolardan oyunlara kaymaya başladı.
• Ve en önemlisi, ekran süresi bitince, çok eğlenebileceğimiz oyunlar, sohbetler, etkinlikler yapmaya özen gösterdim.
• Eğlenmeyi öğrendikten sonra ise, ekranı aramayan bir çocuk ortaya çıkıyor. Umarım benim denediklerim sizlerde de işe yarar.
• Dinlenme saatlerimi nasıl yapıyorum diye soracak olursanız, “KİTAP OKUMA ZAMANI!”. Hem kitabınızı okuyup, hem dinlenip, hem de çocuğunuzu ekrandan uzak tutmanız mümkün. Tabi kısa, çerezlik kitapları seçmenizi tavsiye ederim. Zira, bir Halit Ziya okumak, sizi o zamanlarda bayağı bir zorlayabilir.

Temennimiz, çocuklarımızın ekrana en düşük seviyede maruz kalıp, çevresindekilerle en üst seviyede ilişki kurarak tüm becerilerini dengeli olarak geliştirebiliyor olmalarıdır. Evde hep birlikte oynayabileceğiniz oyunlar, kitaplar, motor becerileri geliştiren etkinlikler, danslar, şarkılar, müzikler, enstrümanlar, mutfak etkinlikleri vb. çocuğu aktif tutan her türlü aktivite çocuğunuzla aranızdaki bağı güçlendirecektir. 

• 

Siz ve Sevdikleriniz Ne Kadar Ekran Bağımlısısınız, Test Edelim!

Central Michigan Üniversitesi’nden Sarah Domoff önderliğinde gerçekleştirilen araştırmada bu amaçla kullanılabilecek dokuz soru belirlenmiş. Bu sorulara verdiğiniz cevaplar ekran bağımlısı olup olmadığınızı anlamamıza yardımcı olabilir.

• Ekran başından kalkmakta zorlanıyor musunuz?
• Ekranla ilgilenmek sizi motive eden tek şey mi?
• Çoğunlukla umursadığınız tek şey teknolojik cihazlarınız mı?
• Ekran kullanımınız, aile ve çevrenizle olan etkileşiminizi kısıtlıyor mu?
• Teknoloji ve sosyal medya kullanımınız, aile ve çevrenizle sorun yaşamanıza neden oluyor mu?
• Teknolojik cihaz kullanmadığınızda moraliniz bozuluyor ve sinirleniyor musunuz?
• Ekran başında kalmak istediğiniz süre gün geçtikçe artıyor mu?
• Uygun olmayan ortamlarda gizlice teknolojik cihazlarınızın ekranını kontrol ediyor musunuz?
• Kötü bir gün geçirdiğinizde kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayan tek şey teknolojik cihazlarınızı kullanmak mı?

Bu soruların cevaplarından en az 4 tanesi sizin için evet ise, ekran bağımlısı olabilirsiniz. Kendinizi gün içinde teknolojiye ne kadar kaptırdığınızı hesaplamanız için de küçük bir tablo işinizi görebilir. 

• 

Çocuklarla beraber geçen vakit ruhu iyileştirir.”
Fyodor Dostoyevsky

Unutmayalım ki bir çocuğa, bir davranışı öğretmek isterseniz, o davranışa sizin öncülük etmeniz gerekir. Kendinize ve sevdiklerinize teknoloji ve ekrandan uzak daha çok zaman ayırmanız dileğiyle.

Yararlanılan kaynaklar;
 https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/ekran-bagimlisi-misiniz https://pedagojidernegi.com/cocuk-ve-ekran/
https://www.guvenliweb.org.tr/dosya/JTWMW.pdf
Photo by Jelleke Vanooteghem on Unsplash
Photo by Kelly Sikkema on Unsplash
Photo by Kelly Sikkema on Unsplash
Photo by Hal Gatewood on Unsplash